در جنایات شبه عمد، دیه به محض وقوع جنایت در حق مجنی علیه یا ا ولیای دم او تحقق می یا بد.
در جنایات عمدی دیه به عنوان بدل ا ختیاری جایگزین قصاص می شود؛بدین ترتیب که پس ا ز محکومیت جانی به قصاص با توافق طرفین یعنی رضایت اولیای دم و توافق قاتل (طبق ماده (257) ق.م.ا) مجازات قصاص به دیه کامله یا به کم تر یا بیشتر از آن تبدیل می شود. این بدین خاطر است که دیه در معنای مجازی مد نظر می باشد، چون آیه (178) سوره ی بقره بدون ذکر کلمه ی دیه می فرماید «واداء الیه باحسان»؛یعنی و طرفین در تعیین میزان دیه حال همدیگر را در نظر بگیرند.
مورد دیگر از موارد پرداخت دیه که در سال 75 به ق.م.ا اضافه شد،جنایات ناشی از تخلفات رانندگی بود که قانون گذار فرض غیر عمدی بودن جنایت را مطرح کرد و آن در صورتی است که بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی و هم چنین عدم مهارت راننده و متصدی وسیله ی موتوری منتهی به جنایت شود (ماده (714) تا (726) ق.م.ا).